Geen vakantie compleet zonder in de plaatselijke geschiedenis te zijn gedoken. Of dat nou gaat over het ontstaan van het landschap, de plaatselijke oorlogshistorie of het bezoeken van hunebedden; het hoort er een beetje bij wanneer je op vakantie gaat. Als je op vakantie bent in het Friese Woudengebied heb ik een tip voor je voor een bijzonder museum: Openluchtmuseum en Themapark De Spitkeet.
Eerlijk is eerlijk: ik vertel je graag over dit museum omdat ik er zelf onlangs betrokken ben geweest bij een project waarbij we een vernieuwingsslag hebben gemaakt in het museum. Maar daarover later meer.
Wat is Openluchtmuseum en Themapark De Spitkeet voor museum?
Openluchtmuseum en Themapark De Spitkeet ligt in Harkema en vertelt het verhaal van het leven, wonen en werken van de arme heidebewoners die hier woonden in de periode van ongeveer 1850 – 1950. Vanuit omliggende dorpen werden mensen die vaak gezien werden als uitschot naar de heide gestuurd om daar te gaan wonen. De mensen hadden geen cent te makken en bouwden daarom zogeheten ‘spitketen’, ook wel plaggenhutten genoemd. De allerarmsten hadden daar zelfs de mogelijkheid niet toe, en groeven hun woningen in een dijk in het landschap. Deze holwoningen waren zo mogelijk nog armoediger dan de spitketen. Van zowel de holwoningen als de spitketen is er een replica te zien in het museum.
Dit is de replica van De Spitkeet
De omstandigheden waren erbarmelijk. Gezinnen met soms wel twaalf kinderen die woonden in zwaar vervuilde hutjes waarover later in de krant ‘men zou er zijn vee niet eens in laten wonen’ geschreven werd. Kinderen gingen veelal niet naar school, maar moesten helpen de kost te verdienen of op jongere kinderen passen terwijl heit en mem lange werkdagen maakten in het veen, waar zij als turfstekers aan het werk waren.
De kindersterfte was hoog op de arme heide. Aanstaande moeders werd geadviseerd ‘zich maar niet te veel aan het kind te hechten’. Op de armenbegraafplaats, te vinden op het museumterrein, waren ongeveer de helft van de 240 graven van kinderen van nog geen tien jaar oud.
Door de jaren heen veranderde natuurlijk wel het één en ander op de heide. Zo kwam er bijvoorbeeld in 1901 de Woningwet, waardoor mensen recht kregen op fatsoenlijke huisvesting en waardoor spitketen uiteindelijk in 1919 zelfs werden verboden en gesloopt. In de gemeente Achtkarspelen werd de Stichting Woningbouw Achtkarspelen opgericht, waardoor er SWA-woningen werden gebouwd. Een hele vooruitgang voor de spitkeetbewoners!
Met de armoede op de heide was het echter nog lang niet klaar. Zo staat op het museumterrein bijvoorbeeld ook een replica van de Mallemolen, een armenhuis waar rond de periode van de Tweede Wereldoorlog maar liefst vier gezinnen in verbleven. Hier was het armoe troef. De trap, kozijnen en deuren werden verwijderd om de kachel mee op te stoken. Dit zorgde natuurlijk uiteindelijk voor alleen maar meer kou en ellende.
Ook in de periode na de Tweede Wereldoorlog waren de omstandigheden nog niet voor alle Harrekieten al te best. Door de enorme woningnood waren sommige jonge stellen genoodzaakt om in een verbouwd kippenhok te wonen. Ook hiervan is een replica te zien op het museumterrein.
Het Harkema anno nu ziet er heel anders uit. Wat Harrekieten typeert is de enorme werklust en het klaarstaan voor een ander. Zo hebben de Harrekieten hun dorp door de jaren heen opgebouwd en er een welvarend dorp van gemaakt.
Audiotour en introductiefilm De Spitkeet
Het project waar ik onlangs bij betrokken was was bedoeld om in De Spitkeet een moderniseringsslag te maken en tegelijkertijd daarbij de verhalen over vroeger te bewaren. Samen met een projectleider, regisseur, acteurs en heel veel vrijwilligers heb ik gewerkt aan een audiotour en introductiefilm over het leven op de arme heide. Dit is onlangs bij het openen van het nieuwe seizoen van De Spitkeet gepresenteerd.
In de audiotour en introductiefilm maak je kennis met drie personages. Froukje, een jong meisje dat vroeger in de Mallemolen woonde, Sjoerd út de Wâl, die zijn eigen holwoning groef op de heide en Jelle Dam, socialist en voorvechter voor de rechten van de arme heidebewoners.
Dit is het Jelle Damhûs, een SWA-woning, vernoemd naar Jelle Dam.
De introductiefilm is in het museum te zien in de Mallemolen en dat is echt een aanrader. Door het zien van de film (ongeveer 10 minuten) krijg je al een heel goed beeld van hoe het leven vroeger in Harkema was.
Daarnaast is de audiotour een aanrader als je zonder gids door het park gaat. Overal staan informatieborden met feitelijke informatie, maar de audiotour laat je net even wat meer ervaren over het leven van vroeger. Je kunt de audiotour ook als voorbereiding op je bezoek alvast beluisteren via Izi.travel.
Wat maakt De Spitkeet uniek?
Er zijn natuurlijk veel meer musea die het leven van vroeger laten zien. Waarom is De Spitkeet in Harkema dan zo de moeite waard? Ik zelf ben altijd enorm onder de indruk geweest van de verhalen die hier verteld worden. Het zijn belangrijke verhalen, over mensen die aan hun lot over werden gelaten. Over armoede, in een stukje geschiedenis dat nog niet eens zo heel lang geleden is. Het is belangrijk dat dit verhaal wordt verteld. Zodat je als bezoeker leert dat welvaart niet vanzelfsprekend is.
Kijk voor meer informatie over De Spitkeet en openingstijden op de website van De Spitkeet.
Al mijn moeders
Ter voorbereiding op je bezoek aan De Spitkeet is het interessant om het boek ‘Al mijn moeders‘ van Anita Terpstra te lezen. Ook naderhand, als je nog meer wilt weten over het leven op de heide. De schrijfster onderzoekt in dit boek haar eigen familiegeschiedenis. Aan de hand van verschillende bronnen schetst ze een helder beeld van de verschillende periodes waarin haar ‘moeders’ (zes generaties vrouwen) leefden op de arme heide van Harkema.
Op Kampeerliefde.nl wordt gebruik gemaakt van affiliate marketing en kan dus affiliate links bevatten. Dit betekent dat ik een commissie krijg als je iets via deze links koopt. Uiteraard kost dit jou niets extra. Je kunt erop rekenen dat ik alleen links opneem van websites of producten die volgens mij de moeite waard zijn. Maak je gebruik van één van de links op Kampeerliefde.nl voor je aankoop? Bedankt! Je helpt mij daarmee om deze website verder te ontwikkelen!
Ben je op zoek naar een camping in Friesland? Bekijk het aanbod campings in Friesland van ACSI Eurocamps!
